وجه تسمیه لالجین
نام لالجین احتمالاً از دو بخش لاله و جین شکل یافته‌است. جین پسوند مکان است که در ساخت نام شهرها و روستاهای دیگر استان همدان نیز به کار رفته است؛ همانند وفرجین، گنده‌جین، دیوجین، توی‌جین و فارسجین.(همچنان که پسوند گان و جان نیز در ساخت اسم نواحی‌ای همچون گلپایگان، شادگان، آذربایجان و زنجان به کار رفته‌است). در این صورت می‌توان لاله‌جین را به معنای آبادی لاله دانست. همچنین بعید نیست كه كلمه لالجین، محرّف لاجین یا لاچین باشد كه در زبان تركی، نام پرنده‌ای شكاری است. به هر حال، تركیباتی همچون لعل چین، لاله چین یا لاله چینی نباید درست باشد. برخی از اهالی شهر می گویند که به هنگام ورود مغولان به همدان گذر لشكریان چنگیزخان به لالجین افتاد. آنان گروهی از مردان این شهر را به چین فرستادند تا از هنرمندان چین، سفالگری بیاموزند. این سفر كردگان نیز پس از آموختن هنر سفالگری به لالجین برگشتند و به کار پرداختند. از آن پس این روستا لاله چین نام گرفت. این روایت به نظر افسانه ای بیش نیست؛ چون هنر سفالگری در ایران، سابقه چند هزار ساله دارد؛ لذا طی مسافت دور و دراز ایران تا چین لزومی نداشته است؛ وانگهی اعزام شدگان به چین می بایست نحوه ساخت چینی را بیاموزند و نهایتاً باید پرسید چرا باید مغولان چنین لطفی در حق بومیان این ناحیه می کردند ؟
(لالجین در محاورات مردم استان همدان اغلب به صورت لَلین یا لالون (Lalon ) تلفظ می‌شود.)
«نزهةالقلوب» قدیمی ترین متنی که نام لالجین در آن مذکور است
- همدان، ولایتش پنج ناحیت دارد. اول فریوار در حوالی شهر است تا دو فرسنگی (در سمت اسدآباد) - هفتادوپنج پاره دیه‌است و شهرستانه و لالجین و فخرآباد و قاسم‌آباد و کوشک باغ و … از حساب - فریوار است. (فریوار یا فراوار به روایت ابن‌فقیه‌همدانی در مختصرالبلدان در سال ۲۸۴ه.ق یکی از دوازده رُستاق-روستا، بخش، دهستان- همدان بوده‌است. راوندی نیز در حوادث سال ۵۹۲ ه.ق از فراور همدان یاد کرده‌است.) - چنانکه از نوشته حمداللّه‌مستوفی تاریخ‌نویس و جغرافی‌دان معروف ایرانی در کتاب برمی‌آید، لالجین در سده هشتم هجری از جمله دهستانهای بزرگ همدان بوده است؛ چنانکه از میان هفتادوپنج ده از بخش فریوار، نویسنده کتاب نزهةالقلوب نام لالجین و چهار ده دیگر را به عنوان قریه‌های بزرگ بخش فریوار ذکر کرده‌است. - برخی محققان، جنوب غربی شهر را جایگاه پیشین لالجین می‌دانند؛ اما چنانکه سالخوردگان شهر به یاد دارند، در محل مذکور که به تپه میسیُوا معروف است، خرابه‌هایی به جا مانده بوده و گویا ویرانه‌های دهی به نام موسی‌آباد بوده‌است که در گویش محلی، میسیُوا (Misyowa ) تلفظ می‌شود. مردم بر اساس آنچه از پدران خود شنیده‌اند، جایگاه پیشین لالجین را حدوداً شمال و شمال‌غربی محل کنونی شهر می‌دانند. در خانه‌ها و زمینهای این بخش از شهر هنوز هم با کندن زمین می‌توان تنور، چاه پر شده، خشت و سفال شکسته یافت.